Yeni araşdırmalar Antarktidada buz təbəqəsinin daha sürətlə əridiyini göstərib
Yeni araşdırmalar göstərir ki, Antarktidanın əriyən buz təbəqəsi əvvəllər düşünüldüyündən daha sürətlə geri çəkilə bilər. Buna dair sübutlar Norveç sahillərində dənizin dibində minlərlə il əvvəl əriyən Avropa buz təbəqəsinin geri çəkilməsini qeyd edən işarələrdən gəlir. Bu gün Antarktidada ən sürətlə geri çəkilən buzlaqların gündə 30 metrə qədər hərəkət etdiyi müşahidə olunur. Lakin onlar sürətini artırsalar, əlavə ərimə nəticəsində artan su bütün dünyada dəniz səviyyəsinin qalxmasına böyük təsir göstərəcək.
AZƏRTAC tədqiqatla bağlı “Nature” jurnalında dərc olunmuş məqaləyə istinadla xəbər verir ki, iqlim dəyişikliyi nəticəsində Antarktidadan gələn buz itkiləri artıq 1990-cı illərdən bəri dünya okeanının səthini təxminən 1 santimetr yuxarı qaldırıb. Tədqiqatçılar aşkar ediblər ki, Norveç təbəqəsi ilə maksimum geriçəkilmə gündə 600 metrdən çox olub. Böyük Britaniyanın Nyukasl Universitetinin professoru Kristin Batçelor bildirib ki, temperaturun yüksəlməsi tempi davam etsə, bu proses daha da sürətlənəcək.
Tədqiqat qrupu Norveçin mərkəzi sahillərində böyük dəniz dibini araşdırıb. İyirmi min il əvvəl bu ərazi çəkilmə və parçalanma prosesində nəhəng Şimali Avropa buz təbəqəsinin şahidi olub. Norveç dənizinin palçıqlı çöküntülərində 7600-dən çox paralel, nərdivana bənzər silsilələr həmin prosesin göstəricisi sayılır. Alimlər silsilələri buz torpaqlama zonasında yaranan xüsusiyyətlər kimi şərh edirlər. Bu, qurudan okeana axan buzlaq buzunun üzməyə başladığı zonadır. Gündəlik gelgitlərin yüksəlməsi və düşməsi ilə bu yerdəki buz çöküntüləri spesifik büzmələr yaradır. O da məlum olub ki, keçmiş Avropa buz təbəqəsi gündə 55 metrdən 610 metrədək sürətlə geriçəkilmə impulslarına məruz qalıb. Ən əhəmiyyətlisi odur ki, daha sürətli göstəricilər dəniz dibinin nisbətən düz olduğu yerlərdə müşahidə olunub. Bunlar yuxarıdakı buzun qalınlığının daha monolit olacağı və geri çəkilməyə kömək etmək üçün buzun üzməsinin daha az ərimə tələb olunduğu yerlərdir.
Bənzər büzmələr Antarktida ətrafındakı dəniz dibində də aşkar edilib, lakin nümunələr olduqca məhduddur. Norveçin tədqiqat sahəsi xeyli genişdir və buna görə də istiləşən iqlimdə buzun nə qədər tez geriyə doğru getməsi barədə daha aydın təəssürat yaradır. Bu gün elm adamları Antarktidanın okeanla bitən buzlaqlarının torpaqlanma zonalarını izləmək üçün peyklərdən istifadə edirlər. Kosmik zond gelgitlərdə buzun harada qalxdığını və endiyini izləyə bilər. Ən sürətli geriçəkilmə qitənin qərbində qeydə alınıb. 2017-ci ildə bu ərazidəki Papa buzlağında 3,5 ay ərzində gündə orta hesabla 33 metrə çatan geriçəkilmə müşahidə olunub. Lakin Papa Antarktidanın ən güclü buzlaqlarından biri deyil. Alimləri daha çox Tvaytes adlanan buzlaq maraqlandırır. Bu buz kütləsi Britaniyanın ölçüsündədir və əgər onun hamısı ərisəydi, qlobal dəniz səviyyəsini yarım metr qaldıra bilərdi. Tvaytes buzlağında hazırkı torpaqlama xəttinin dörd kilometr daxili hissəsində, dənizin dibində bir kanal var. Bu, üzmə qabiliyyəti ilə idarə olunan geriçəkilmə prosesi üçün mükəmməl şəraitdir.
Kembric Universitetinin alimi Freyzer Kristi bildirir ki, Tvaytes buzlağında prosesləri izləmək üçün geoloji keçmişə nəzər salmaq lazım olur. “Bəli, bizim peyklərimiz var, lakin onların qeydləri çox qısadır və cəmi 40 il və ya daha çox müddəti əhatə edir”, -deyə alim vurğulayıb.
