Gəminin avtonomluğu daha çox nədən asılıdır?
Gəminin götürdüyü su, ərzaq, yağ, yanacaq, ehtiyat hissələri və sairə ilə yenidən təchiz olunmadan dənizdə texniki vəzifəsini yerinə yetirə biləcəyi maksimum müddətə avtonomluq deyilir və saat və ya günlərlə göstərilir.
Kiçik dəniz və reyd gəmiləri üçün avtonomluq 3-5 gün, iri dəniz nəqliyyatı gəmiləri üçün 30-60 gün, iri buzqıranlar, balıqçı, hidroqrafik və tədqiqat gəmiləri üçün 6-12 ay ola bilər.
Avtonomluq gəminin yenidən təchizat üçün limana qayıtmadan uzun müddət dənizdə qalmaq qabiliyyətinə aiddir. Buraya gəminin yanacaq çənlərinin tutumu, su, ərzaq anbarlarının həcmi və texniki xidmət imkanları kimi amillər təsir edir.
Gəminin avtonomluğuna təsir edən bir neçə əsas amil var.
Yanacaq tutumu
Bu, gəminin özünün istismarı üçün götürə biləcəyi maksimum yanacağın miqdarıdır və onun yanacaq doldurmadan nə qədər məsafə qət edə biləcəyini və ya dənizdə qala biləcəyi vaxtı müəyyən edən kəmiyyətdir. Yanacaq tutumu nə qədər böyük olarsa, gəmi də dənizdə bir o qədər çox qala bilər.
İçməli su çənlərinin və qida anbarlarının tutumu
Gəminin şirin su və qida saxlamaq qabiliyyəti onun yenidən təchiz edilmədən dənizdə nə qədər qala biləcəyinə təsir edəcək digər bir kəmiyyətdir. Bu resurslar üçün mövcud saxlama anbarlarının həcminin miqdarı gəminin öz ölçüləri ilə məhdudlaşacaq.
Heyət üzvlərinin sayı və onların fiziki sağlamlığının təminatı
Heyət üzvlərinin sayı gəminin avtonomluğuna (davamlığına) təsir edəcək daha bir kəmiyyətdir. Daha böyük heyət daha çox resurs istehlak edə, daha kiçik heyət isə yorğunluq və xəstəliyə daha həssas ola bilər.
Texniki istismar imkanları
Gəminin dənizdə olarkən texniki xidmət və təmir işləri aparmaq qabiliyyəti onun avtonomluğuna (davamlığına) təsir edə bilər. Əgər gəmi dənizdə lazımi təmir işlərini yerinə yetirmək imkanına malik deyilsə və ya yaranan problemləri həll edə bilmirsə, texniki səbəblərə görə limana planlaşdırılandan daha tez qayıtmalı ola bilər.
Hava və dəniz şəraiti
Hava və dəniz şəraiti gəminin sürətinə və yanacaq sərfiyyatına təsir edə bilər. Güclü axıntılara və cərəyanlara qarşı və ya kəskin hava şəraitində dənizlərdə səyahət edən gəmi daha çox yanacaq sərf edəcək və bu isə davamlığın azalmasına səbəb olacaq.
Əməliyyat tələbləri
Gəminin missiyasının xarakteri və ya gəmiyə qoyulan əməliyyat tələbləri onun avtonomluğuna (davamlığına) təsir edə bilər. Məsələn, hərbi gəmi öz missiyasını yerinə yetirmək üçün əlavə təchizat olmadan uzun müddət dənizdə qalmalı ola bilər.
Həzi Nəbiyev,
Uzaq səfərlər kapitanı,
Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyasının
"Dəniz naviqasiyası" kafedrasının müdiri, texnika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent.
