Volqa çayının dayazlaşması ilə bağlı yaranmış vəziyyət və proqnozlar
Rusiyanın əsas çayı olan Volqa sürətlə dayazlaşır. Mərkəzi Rusiyada və Volqa bölgəsində keçən qış praktiki olaraq qarsız keçib. Yazda çayları doldurmaq üçün ən vacib mənbə olan əriyən qar suyu sadəcə gəlməyib. AZƏRTAC Rusiya mediasına istinadla xəbər verir ki, nəticədə Volqanın bəzi hissələrinin dibi açıq qalıb, Nijni-Novqorod vilayətində Oka və Volqa çaylarında suyun səviyyəsi tarixi minimuma yaxındır.
Bu, artıq mövsümi dalğalanma deyil, sistemli bir problemdir. Su çatışmazlığı səbəbindən Uqliç su elektrik stansiyası bağlanıb, Rıbinsk su elektrik stansiyasının fəaliyyəti məhdudlaşdırılıb. Suyun gəlməsi indi sual altındadır, habelə naviqasiya da məhdudiyyətlərlə başlaya bilər.
Volqa təkcə simvol və Avropanın ən böyük çayı deyil. O, əsas nəqliyyat arteriyası, şirin su mənbəyi, gəmiçilik marşrutu, sənaye və kənd təsərrüfatı üçün qida mənbəyidir. Bu çayın sahilində 60 milyondan çox insan yaşayır.
Volqada səkkiz su elektrik stansiyası işləyir. Onların hamısı eyni prinsipə əsasən enerji hasil edir: anbardan gələn su təzyiq altında generatoru döndərən turbinə düşür və elektrik enerjisi istehsal olunur. Eyni kubmetr su yuxarı axınlardan başlayaraq Volqoqrada qədər bir neçə su elektrik stansiyasından keçə bilər.
Amma indi suyun həcmi minimum hasilat üçün də kifayət etmir. “RusHydro” mütəxəssisləri etiraf edirlər ki, hazırda Volqanın su anbarlarına axın çox azdır, normadan 3-6 dəfə aşağıdır. Qalan suya qənaət etmək üçün bəzi su elektrik stansiyaları demək olar ki, suyun buraxılmasını tamamilə dayandırıb.
Volqanın dayazlaşması təkcə elektrik enerjisi istehsalının azalması demək deyil. Su təchizatında fasilələr, daşımalarda çətinliklər, kənd təsərrüfatında problemlər də ola bilər. Su anbarları quruyur, qrunt suları yoxa çıxır. Balıqların kürü tökməsi üçün sadəcə olaraq heç bir yer yoxdur, 2025-ci il yeni nəslin sayı baxımından “sıfır” ili ola bilər.
Bu dayazlaşmanın bir neçə səbəbi var və onlar təkcə hava ilə məhdudlaşmır.
Birincisi, buxarlanmadır. Nəhəng su anbarı səthləri, xüsusən Rıbinsk kimi SES-lərdən havaya su buxarlanır. Hesablamalara görə, ümumi daxil olan həcmin yarısına qədər buxarlanır. Bu nəmlik digər bölgələrə gedir, ondan yaranan yağıntı istənilən yerə düşə bilər, ancaq Volqanın özünə deyil.
İkincisi, qlobal istiləşmənin təsiridir. Rusiya temperaturun qlobal orta göstəricidən daha sürətlə yüksəldiyi ölkələrdən biridir. İstilik buxarlanmanı artırır, qar və yağış daha az olur. Professor Vladimir Tetelminin qeyd etdiyi kimi, bu proses artıq geri dönməz hal alıb: CO₂ emissiyalarının kəskin azalması ilə də iqlim ən azı daha 150-200 il dəyişməyə davam edəcək.
Bəzi alimlər hesab edirlər ki, su elektrik stansiyaları kaskadının özü mənfi rol oynayıb. XX əsrin ortalarında tikilmiş bu qurğularda uzunmüddətli ekoloji nəticələr nəzərə alınmayıb. İndi axın azaldıqca, nəhəng su anbarları öz effektivliyini itirir. Mütəxəssislərin fikrincə, Uqliç su elektrik stansiyası demək olar ki, işləmir və Rıbinsk su elektrik stansiyası layihə gücünün yalnız 20 faizi qədər enerji istehsal edir.
Gələcəkdə ayrı-ayrı bəndlərin sökülməsi məsələsi ortaya çıxa bilər, baxmayaraq ki, hələlik bu cür fikirlər son çarə kimi qəbul edilir.
İqlim şəraitinə görə vəziyyət xroniki hala gələ bilər. Buxarlanmış su yağış kimi düşəcək, amma lazım olduğu yerə - məsələn, Sibirə deyil. Lakin Volqaboyu ərazilərə və daha sonra Xəzər dənizinə gedən yolda çay daha da quruya bilər.
Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, yağış su çatışmazlığını kompensasiya etməsə, real problemlər yarana bilər.
Gəmiçiliyə gəldikdə, barjlar və turist qayıqları dayaz sulardan keçə bilməz. Su təchizatı ilə bağlı xüsusilə kənd yerlərində və ucqar ərazilərdə problemlər yarana, balıqlarla əlaqədar qurudulmuş kürü tökmə yerlərində yeni nəsil sadəcə görünməyə bilər. Kənd təsərrüfatında xüsusilə quraq yay aylarında məhsuldarlıq azalacaq.
İndi bütün ümid yağışa qalıb. Ancaq həm “Roshidromet”, həm də alimlər öz hisslərində təmkinlidir: onlar hesab edirlər ki, quraqlıq müvəqqəti hadisə deyil, yeni reallıqdır.
